नॉमिनी व वारस यांच्यामध्ये नेमका काय फरक आहे ? नॉमिनी लावल्यावर मृत्युपत्राची गरज आहे का?

आपण बँक खाते, मालमत्ता किंवा गुंतवणूक करताना अनेकदा ‘नॉमिनी’ आणि ‘वारस’ यांची नावं ऐकतो. पण हे दोन्ही शब्द वेगवेगळ्या संकल्पना दर्शवतात हे आपल्याला माहीत असते का?

या दोघांमधील फरक समजून घेणं खूप गरजेचं आहे. या लेखात आपण नॉमिनी व वारस यांच्यातील फरक तपासू आणि मृत्युपत्राच्या गरजेबद्दल माहिती घेऊ.

नॉमिनी व वारस हे दोन वेगवेगळे कायदेशीर संकल्पना आहेत. नॉमिनीला फक्त मृत्यूपत्र नसेल तरच रक्कम मिळते. वारसाला मृत्युपत्र असल्यास मालमत्ता मिळते. नॉमिनीला मिळालेल्या रक्कमेचा हिशोब देणे आवश्यक आहे. वारसाला मिळालेल्या मालमत्तेचा हिशोब देणे आवश्यक नाही.

नॉमिनीला मालमत्तेवर कायदेशीर हक्क नाही. नॉमिनी लावल्यावर मृत्युपत्राची गरज नाही पण मृत्युपत्र असल्यास वारसाला मिळणारी मालमत्ता ठरवता येते. वारसाला मालमत्तेवर कायदेशीर हक्क असतो.

उदाहरणार्थ तुम्ही तुमच्या बँक खात्यात तुमच्या पत्नीला नॉमिनी बनवले आहे. तुमच्या मृत्यूनंतर, तुमच्या पत्नीला तुमच्या बँक खात्यातील रक्कम मिळेल. तुम्ही तुमच्या मृत्युपत्रात तुमच्या मुलाला तुमच्या घराचा वारस बनवले आहे. तुमच्या मृत्यूनंतर, तुमच्या मुलाला तुमचे घर मिळेल.

नॉमिनीची भूमिका:

नॉमिनी ही एक विश्वस्त व्यक्ती असते. मृत्यूनंतर मिळालेल्या रक्कमेचा वापर मृत व्यक्तीच्या इच्छेनुसार करण्याची जबाबदारी नॉमिनीवर असते.

उदाहरणार्थ, मुलांच्या शिक्षणाकरिता किंवा कुटुंबाच्या आर्थिक गरजेसाठी या रकमेचा वापर करण्यात येऊ शकतो. काही प्रकरणांमध्ये, नॉमिनीवर कायदेशीर कारवाई होऊ शकते. जर नॉमिनीने मिळालेल्या रक्कमेचा गैरवापर केला तर मृत व्यक्तीच्या कायदेशीर वारसांकडून त्यांच्यावर खटला दाखल केला जाऊ शकतो.

वारसा हक्क ठरवणे:

आपण मृत्युपत्र केले नसल्यास, मालमत्तेचे वाटप वाटप कायद्यानुसार ठरवले जाते. याचा अर्थ मृत व्यक्तीचा जीवनसाथी, मुले, आई-वडील यांना कायद्याने निश्चित केलेल्या प्रमाणात मालमत्ता मिळते. मृत्युपत्र केल्यास आपल्या मालमत्तेचे वाटप आपल्या इच्छेनुसार करता येते. आपण कोणाला काय आणि किती मालमत्ता द्यायची ते मृत्युपत्रात नमूद करू शकता.

नॉमिनी म्हणून ज्या व्यक्तीची निवड करता आहात त्यावर विश्वास असलेली आणि जबाबदार व्यक्ती निवडा. मृत्युपत्र करणे हा मालमत्तेचे वाटप स्पष्ट करण्याचा आणि भविष्यातील वाद टाळण्याचा सर्वोत्तम मार्ग आहे. कायदेशीर सल्लागाराच्या मदतीने आपण आपल्या गरजेनुसार मृत्युपत्र तयार करू शकता. तसेच कायदेशीर सल्लागाराकडून मार्गदर्शन घेणे आवश्यक आहे.

नॉमिनीची निवड करताना विचार करण्याचे मुद्दे:

नॉमिनी म्हणून ज्या व्यक्तीची निवड करता आहात त्यावर तुमचा पूर्ण विश्वास असणे आवश्यक आहे. ही व्यक्ती मिळालेल्या रक्कमेचा जबाबदारीने वापर करेल आणि तुमच्या इच्छेनुसार ती रक्कम योग्य व्यक्तीपर्यंत पोहोचवेल याची खात्री असावी. तुमच्या निवडलेल्या नॉमिनीची वय आणि आर्थिक क्षमताही लक्षात घ्या.

भविष्यात तुमच्या नॉमिनीची तब्येत खराब झाली किंवा आर्थिक अडचण निर्माण झाली तर रक्कमेची व्यवस्था कशी केली जाईल याचा विचार करा. नॉमिनी म्हणून कुटुंबातील व्यक्तींशिवाय मित्र, विश्वासू सहकारी इत्यादींचीही निवड करता येते. अशा परिस्थितीत कुटुंबातील वारसांशी गैरसमज निर्माण होऊ शकतात हे लक्षात घ्या.

वारसांशी संबंधित अतिरिक्त माहिती:

संयुक्त खात्यांमध्ये सहखातेदार म्हणजे जीवित असलेले खातेदार मृत्यू पश्चात खाते स्वतःच चालू ठेवू शकतो. अशा परिस्थितीत मृत व्यक्तीचा वारसा लागू होत नाही. मृत्युपत्र नसल्यास किंवा मृत्युपत्र अस्पष्ट असल्यास वारसांमध्ये मालमत्तेच्या वाटपाबाबत वाद निर्माण होऊ शकतात.

अशा वादांमुळे दीर्घकालीन खटले आणि आर्थिक नुकसानी होऊ शकते. नॉमिनीचा वापर त्वरित रक्कमेची गरज असलेल्या परिस्थितींमध्ये उपयुक्त ठरतो. वारसांचा वापर दीर्घकालीन मालमत्ता नियोजनासाठी आणि मालमत्तेचे नियोजित वाटपासाठी उपयुक्त ठरतो.

नॉमिनी व वारस हे दोन वेगळे कायदेशीर संकल्पना आहेत. नॉमिनीला फक्त मृत्युपत्र नसल्यासच रक्कम मिळते. वारसाला मृत्युपत्र असल्यास मालमत्ता मिळते. नॉमिनीला मिळालेल्या रक्कमेचा हिशोब देणे आवश्यक आहे. वारसाला मिळालेल्या मालमत्तेचा हिशोब देण्याची गरज नाही.

नॉमिनीला मालमत्तेवर कायदेशीर हक्क नाही. वारसाला मालमत्तेवर कायदेशीर हक्क असतो. मृत्युपत्र नसल्यास मालमत्तेच्या वाटपाटणीमध्ये वाद निर्माण होऊ शकतात. त्यामुळे आपली इच्छा स्पष्ट करण्यासाठी आणि भविष्यातील अडचणी टाळण्यासाठी मृत्युपत्र करणे खूप महत्वाचे आहे.

नॉमिनी व वारस हे वेगवेगळे कायदेशीर संकल्पना आहेत. तुमच्या गरजेनुसार आणि परिस्थितीनुसार त्यांचा योग्य वापर केल्यास मालमत्तेचे नियोजन सुलभ होते आणि भविष्यातील अडचणी टाळता येतात. या माहितीमुळे आपल्याला नॉमिनी आणि वारस यांच्या संकल्पना अधिक चांगल्या प्रकारे समजतील आणि भविष्यातील नियोजनासाठी मदत होईल.