त्रिपुराच्या गोडाच्या वैभवात आणखी एका सुवर्णाची भर पडली आहे. राज्यातील सर्वात प्रसिद्ध मिठाईंपैकी एक असलेल्या मताबारी पेढयाला भौगोलिक निर्देशांक (GI) टॅग मिळाला आहे. ३१ मार्च २०२४ रोजी हा टॅग प्रदान करण्यात आला, ज्यामुळे मताबारी पेढयाच्या विशिष्ट चव, सुगंध आणि परंपरागत पद्धतीने बनवण्याच्या कलेचे रक्षण होणार आहे.
मताबारी पेढा :-
मताबारी पेढा हा फक्त एक पेढा नसून, तर त्रिपुराच्या धार्मिक आणि सांस्कृतिक तसेच ऐतिहासिक वारसाचा एक अविभाज्य भाग आहे. हा पेढा त्याच्या अद्वितीय चवी आणि नाजूक बनवटीसाठी प्रसिद्ध आहे. पिढ्यान्पिढ्यांपासून स्थानिक हलवाई मताबारी पेढा बनवण्याची कला आणि गुप्त रेसिपी सांभाळून आहेत. आता GI टॅग मिळाल्यामुळे या परंपरेचे जतन होईल आणि मूळ रेसिपीच्या स्वरूपाचे रक्षण होईल.
त्रिपुरेश्वरी देवीच्या मंदिरात प्रसाद म्हणून प्रसिद्ध असलेला हा पेढा त्याच्या अद्वितीय चवी आणि सुगंधासाठी ओळखला जातो. पिढ्यान्पिढ्यांच्या अनुभवातून आलेली रेसिपी आणि बनवण्याची कला यामुळेच मताबारी पेढा इतका विशेष आहे. शुद्ध दूध, खास प्रकारची साखर आणि इतर गुप्त घटक यांच्या मिश्रणातून बनवला जाणारा हा पेढा केवळ एक मिठाई नसून, तर त्रिपुराच्या धार्मिक अनुभवाचा एक भाग आहे.
GI टॅग ही केवळ गुणवत्तेची हमी नाही तर एक प्रकारची ओळख आहे. आता मताबारी पेडा हे नाव इतर कोणत्याही पेड्यासाठी वापरता येणार नाही. यामुळे ग्राहकांना खरी आणि मूळ मताबारी पेढा मिळणार याची खात्री राहणार आहे. या टॅगमुळे मताबारी पेढयाला देशभर आणि आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ओळख मिळण्यास मदत होईल. त्याचबरोबर त्रिपुराच्या समृद्ध संस्कृती आणि परंपरेचा गौरव होण्यासही हातभार लागेल.
फक्त मताबारी पेडालाच नव्हे तर संपूर्ण त्रिपुरा राज्यासाठी GI टॅग ही अभिमानास्पद गोष्ट आहे. यामुळे राज्याच्या हस्तकला आणि खाद्यपदार्थांचे जतन आणि संवर्धन होण्यास चालना मिळणार आहे. भविष्यात आणखी उत्पादनांना GI टॅग मिळवण्यासाठी प्रेरणा मिळेल आणि त्यामुळे स्थानिक उत्पादकांचा आर्थिक विकास होण्यास मदत होईल. तसेच, त्रिपुराच्या हस्तकलांना आणि खाद्यपदार्थांना जागतिक व्यासपीठावर स्थान मिळवून देण्यासाठी हा टॅग एक महत्वाची पायरी ठरेल.
त्रिपुराचे GI टॅग प्राप्त काही खास उत्पादने:-
रंगनाथी कला – रंगनाथी कला ही त्रिपुराची एक अनोखी हस्तकला आहे. या कलेमध्ये रंगीबेरंगी धाग्यांनी सुंदर कलाकृती तयार केल्या जातात. पारंपरिक नमुने आणि आधुनिक कलाकुसर यांचे मिश्रण या कलाकृतींमध्ये पाहायला मिळते. घरांची सजावट आणि देवघरांसाठी या कलाकृतींचा वापर केला जातो. रेशमाच्या धाग्यापासून बनवल्या जाणार्‍या या कलाकृतींचा नाजूकपणा आणि तारीख इतका मनमोहक असतो, की तो कधीही विस्मृतीत होत नाही.
त्रिपुरी बांबू कला – बांबू हे बहुउपयोगी साधन आहे आणि त्रिपुराच्या लोकांनी त्याचा वापर विविध कलाकृती बनवण्यासाठी केला आहे. फर्निचर, बास्केट, आणि सजावटीच्या वस्तू अशा विविध प्रकारच्या वस्तू बांबूपासून बनवल्या जातात. ही कला त्रिपुराच्या कौशल्याचे उदाहरण आहे. बांबूची मुबलक उपलब्धता आणि पर्यावरणपूरक असलेल्या या साधनाचा वापर करून बनवलेल्या कलाकृतींची मागणी दिवसेंदिवस वाढत आहे.
GI टॅग :-
त्रिपुरा हे नुसते पर्यटनस्थळ नाही तर समृद्ध हस्तकला, कला आणि परंपरेचे भांडार आहे. या समृद्धीचे जतन आणि संवर्धन करण्यासाठी भौगोलिक निर्देशांक (GI) टॅग्स महत्वपूर्ण भूमिका बजावत आहेत. मताबारी पेढयाला नुकताच मिळालेला GI टॅग हा त्याच मालिकेतील एक सोनेरी कोन आहे.
GI टॅग ही विशिष्ट भौगोलिक क्षेत्राशी संबंधित उत्पादनांची गुणवत्ता, चव आणि रेसिपीचे संरक्षण करते. त्रिपुरात अशी अनेक उत्पादने आहेत ज्यांना GI टॅग मिळाले आहेत. या टॅगमुळे या उत्पादनांच्या निर्मितीमध्ये वापरल्या जाणारा पारंपारिक कौशल्य आणि ज्ञान जपले जाते.
जीआय टॅग म्हणजे भौगोलिक निर्देशांक टॅग. हे एक विशेष चिन्ह आहे जे विशिष्ट भौगोलिक क्षेत्राशी संबंधित उत्पादनांच्या गुणवत्तेचे, चवीचे आणि रेसिपीचे संरक्षण करते. हे टॅग त्या उत्पादनांच्या विशिष्टतेची आणि प्रामाणिकपणाची हमी देते.
जीआय टॅगचे फायदे:
- उत्पादनांच्या गुणवत्तेचे आणि प्रामाणिकपणाचे संरक्षण होते.
- उत्पादकांना चांगल्या किंमती मिळण्यास मदत होते.
- उत्पादनांना देश आणि आंतरराष्ट्रीय व्यासपीठावर ओळख मिळण्यास मदत होते.
- स्थानिक कलाकार आणि हस्तकलाकारांना आर्थिक पाठबराम मिळतो.
- पारंपारिक हस्तकला आणि कला जतन होण्यास मदत होते.
जीआय टॅग मिळण्यासाठी काय आवश्यक आहे?
उत्पादन विशिष्ट भौगोलिक क्षेत्राशी संबंधित असणे आवश्यक आहे. उत्पादनाची गुणवत्ता, चव आणि रेसिपी त्या भौगोलिक क्षेत्राशी निगडीत असणे आवश्यक आहे. उत्पादनाची विशिष्टता आणि प्रामाणिकपणा सिद्ध करणारे पुरावे असणे आवश्यक आहे.
महाराष्ट्रातील काही प्रसिद्ध जीआय टॅग उत्पादने:
- कोल्हापुरी चप्पल: कोल्हापूर शहरातील चामड्यापासून बनवलेल्या चप्पलांसाठी प्रसिद्ध.
- नागपुरी संत्री: नागपूर शहरातील गोड आणि रसाळ संत्रीसाठी प्रसिद्ध.
- पंढरपूरी साडी: पंढरपूर शहरातील रेशमी आणि पारंपारिक नक्षीकाम असलेल्या साड्यांसाठी प्रसिद्ध.
- यवतमाळी चंदेरी साडी: यवतमाळ शहरातील कापसाच्या आणि सुंदर नक्षीकाम असलेल्या साड्यांसाठी प्रसिद्ध.
- अमरावती मोदक: अमरावती शहरातील गोड आणि रसाळ मोदकसाठी प्रसिद्ध.
- नाशिकची द्राक्षे: नाशिक शहरातील विविध प्रकारच्या द्राक्षांसाठी प्रसिद्ध.
- सोलापूरची भांडी: सोलापूर शहरातील मातीची आणि धातूची भांडीसाठी प्रसिद्ध.
- अहमदनगरची पान: अहमदनगर शहरातील सुगंधी आणि चवीष्ट पानांसाठी प्रसिद्ध.
- औरंगाबादची जरी: औरंगाबाद शहरातील रेशमी आणि जरीकाम असलेल्या कपड्यांसाठी प्रसिद्ध.
GI टॅग मिळाल्यामुळे मताबारी पेढा बनवणाऱ्या स्थानिक मिठाईवाल्यांना आणि उत्पादकांना त्यांचे उत्पादन अधिकाधिक लोकांपर्यंत पोहोचवण्यास मदत होईल. त्याचबरोबर, देशातील आणि परदेशातील लोकांना त्रिपुराच्या समृद्ध परंपरेची चव घेण्याची संधी मिळेल. GI टॅग ही केवळ उत्पादनांचे संरक्षण करत नाही तर स्थानिक कलाकार आणि हस्तकलाकारांना आर्थिक पाठबराम देते. यामुळे त्यांना रोजगाराच्या अधिक संधी उपलब्ध होतात आणि पिढ्यान्पिढ्यांपासून चालत आलेली हस्तकला कौशल्ये जपली जाण्यास मदत होते. तसेच, GI टॅगमुळे त्रिपुराच्या कला आणि हस्तकलांना देश आणि आंतरराष्ट्रीय व्यासपीठावर ओळख मिळण्याची संधी निर्माण होते.
