महाराष्ट्र सरकारने अलीकडेच शिवाजी महाराजांचे वाघनख ही विशेष ऐतिहासिक वस्तू परत आणण्याबाबत एक महत्त्वाची घोषणा केली आहे. या निर्णयामुळे या वस्तूच्या एतिहासिक वैशिष्ट्यांकडे लक्ष वेधले गेले आहे. या लेखात आपण पाहणार आहोत हे शिवरायांची वाघनख इंग्लंडमध्ये कसे पोहचले आणि सरकारला ते परत का हवे आहे.
परिपत्रक आणि बैठक योजना
महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री आणि व्हिक्टोरिया आणि अल्बर्ट म्युझियमचे संचालक टिस्ट्रम हंट यांची ३ ऑक्टोबर २०२३ रोजी भेट होणार असल्याचे पत्र सरकारने शेअर केले आहे. सांस्कृतिक मंत्रीही या बैठकीत सामील होतील आणि हंट महाराष्ट्राला भेट देतील. शिवरायांची वाघनख परत आणण्याच्या प्रयत्नांसाठी ही बैठक महत्त्वाची आहे.
ऐतिहासिक कथा
चला वाघनखाच्‍या प्रवासाची कथा पाहुया. या कथेत प्रतापसिंह महाराजांचा मोठा वाटा आहे. त्यांनी वाघनखे साताऱ्याचा प्रभारी ग्रँट डफ यांना दिली. नंतर ग्रँट डफचा नातू आंद्रिन डफ याने ते इंग्लंडमधील व्हिक्टोरिया आणि अल्बर्ट संग्रहालयात पाठवले. याबाबत अद्याप सर्व तपशील माहित नाहीत, ज्यामुळे या वस्तुचा प्रवास खूप रहस्यमय होतो.
वाघनखे: एक शक्तिशाली प्रतीक
शिवरायांची वाघनख का महत्त्वाचे आहे हे समजून घेण्यासाठी आपल्याला त्याचा इतिहास जाणून घेणे आवश्यक आहे. वाघनख, किंवा वाघाचा पंजा, हे मराठा इतिहासातील मजबूत अर्थ असलेले एक अद्वितीय शस्त्र आहे. पारंपारिकपणे नॅकल-डस्टर म्हणून वापरले जाणारे, हे एक भयंकर शस्त्र होते जे योद्ध्यांनी वापरले होते, विशेषतः शिवाजी महाराजांच्या काळात. ते केवळ शस्त्र नव्हते; ते शक्ती आणि अधिकाराचे प्रतिनिधित्व करते. याच वाघनखांनी शिवाजी महाराजांनी अफजलखानाचा कोथळा बाहेर काढला होता.
अफजलखानाला कसं मारलं?
शिवाजी महाराजांनी वाघनखांच्या मदतीने अफजलखानाला मारलं होतं. ही घटना १६५९ मध्ये घडली. विजापूरचा राजा आदिल शाह याने अफझलखानला प्रतापगडाच्या पायथ्याशी शिवाजी महाराजांकडे पाठवले. अफझलखानाच्या गुप्त हेतूंचा अंदाज घेऊन छत्रपती शिवाजी महाराजांनी आपल्या दोन मावळ्यांसोबत त्याला भेट दिली.
अफजलखान पाच साथीदारांसह आला. अफझलखानाचा संभाव्य धोका ओळखून छत्रपती शिवाजी महाराज सज्ज झाले. जेव्हा अफझलखानाने मिठीच्या नावाखाली हल्ला करण्याचा प्रयत्न केला तेव्हा अशा युक्तीबद्दल आधीच संशय असलेल्या शिवाजी महाराजांनी, वाघाचा पंजा (वाघनख) हे आपले विशिष्ट शस्त्र चटकन काढले आणि अफझलखानाच्या आक्रमकतेला यशस्वीपणे हाणून पाडले. आणि वाघनखांच्या मदतीने त्याचा कोथळा बाहेर काढला.
इतिहासात वाघनख हे फक्त एक शस्त्र नव्हते; ते महत्त्वाचे प्रतीक होते. प्रतापसिंह महाराजांनी एक वाघनख ग्रँट डफला आणि दुसरा एल्फिन्स्टनला दिला. इतिहास अभ्यासक इंद्रजित सावंत यांनी एसटीटी हिस्ट्री या यूट्यूब चॅनेलवर दिलेल्या मुलाखतीत त्यांनी स्पष्ट केले की इंग्लंडच्या संग्रहालयातील वाघनख शिवाजी महाराजांचे नव्हते तर ते साताऱ्याच्या राजघराण्यातील होते.
शिवरायांची वाघनख परत आणण्यासाठी तीन वर्षांची योजना
तीन वर्षांसाठी वाघनख परत आणण्याची सरकारची योजना आहे. यावेळी मुंबई, सातारा, कोल्हापूर, नागपूर अशा विविध ठिकाणी तो दाखवण्यात येणार आहे. या उपक्रमाचा उद्देश महाराष्ट्रातील लोकांना त्यांच्या इतिहास आणि वारशाशी जोडण्याचा आहे.
शासनाच्या भूमिकेची तपासणी
वाघनख परत आणण्यासाठी सक्रियपणे काम करण्याचा महाराष्ट्र सरकारचा निर्णय महत्त्वाच्या सांस्कृतिक गोष्टींचे संरक्षण आणि परत आणण्यात सरकारच्या मोठ्या भूमिकेबद्दल विचार करायला लावतो. ज्या काळात अनेक देश त्यांच्या सांस्कृतिक वस्तू परत आणण्याविषयी प्रयत्न करत आहेत, त्या काळात वाघनख परत आणण्याचा महाराष्ट्राचा प्रयत्न महत्त्वाचा आहे. या गोष्टी सरकार असे का करतात आणि त्यांच्यासमोर यासाठी कोणती आव्हाने आहेत याचा विचार करायला लावतो.
वाघनखे परत आणण्यामागील कारणे
सरकारला वाघनखे परत हवेत यासाठी अनेक कारणे आहेत. प्रथम, वस्तूचा शिवाजी महाराजांशी संबंध असल्यामुळे त्याच्याशी एक मजबूत भावनिक संबंध आहे. ते परत आणल्यास महाराष्ट्रातील लोक आणि त्यांचा भूतकाळ यांच्यातील बंध अधिक दृढ होऊ शकतो.
तसेच, सांस्कृतिक वस्तू परत आणणे हि एक मोठी गोष्ट आहे. वसाहतीच्या काळात घेतलेल्या वस्तू परत केल्या पाहिजेत असे अनेकांना वाटते. वाघनखचा इंग्लंडचा प्रवास ऐतिहासिक घटनांशी निगडीत आहे ज्याला आज आपण वेगळ्या प्रकारे पाहू शकतो. म्हणून, ते परत आणणे हा या ऐतिहासिक समस्यांचे निराकरण करण्याचा एक मार्ग आहे.
वाघनखे परत आणण्यात आव्हाने
सरकारला वाघनख परत आणायचे असले तरी ही सोपी प्रक्रिया नाही. कायदेशीर समस्या आहेत, मुत्सद्दी चर्चा आहेत आणि त्यांना सामोरे जाण्यासाठी संस्थात्मक आव्हाने आहेत. वाघनखासाठी, त्याच्या सुरुवातीच्या इंग्लंडमध्ये जाण्याविषयीचे कायदे समजून घेणे आणि ते परत आणण्यासाठी प्रक्रियेद्वारे कार्य करणे याकडे काळजीपूर्वक लक्ष देणे आवश्यक आहे.
मुत्सद्दीपणाही महत्त्वाचा आहे. महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री आणि व्हिक्टोरिया आणि अल्बर्ट म्युझियमचे संचालक यांच्यातील भेटीत वाघनख परत आणण्यासाठी मुत्सद्दी दृष्टिकोन दिसून येतो. युनायटेड किंगडमशी चांगले संबंध ठेवणे आणि महाराष्ट्रासाठी वाघनख किती अर्थपूर्ण आहे हे समजून घेणे यातील हे एक नाजूक संतुलन आहे.
व्हिक्टोरिया आणि अल्बर्ट संग्रहालयासारख्या संस्थांचे स्वतःचे नियम आहेत. वस्तुसंग्रहालयांनी नैतिक प्रश्नांचा विचार करणे आवश्यक आहे हे समजुन घेऊन, या वस्तुंची खरोखर मालकी कोणाकडे आहे आणि सांस्कृतिक गोष्टींचे संरक्षण करणे हे त्यांचे कर्तव्य आहे. वाघनख परत देण्याचा संग्रहालयाचा विचार आणि आंतरराष्ट्रीय नियमांचे पालन केल्यास सरकारची योजना यशस्वी झाल्यास त्याचा जगभरावर चांगला परिणाम होईल.
वाघनखे परत आली तर काय होईल?
शिवरायांची वाघनख परत आली तर त्याचे खुप कौतुक होईल. हा केवळ महाराष्ट्राचा विजय ठरणार नाही तर त्यांच्या महत्त्वाच्या गोष्टी परत मिळवण्याच्या प्रयत्नात असलेल्या इतर ठिकाणांसाठीही एक आदर्श ठेवू शकतो. हे संग्रहालयांच्या जबाबदाऱ्या आणि सांस्कृतिक वस्तू ठेवण्याबद्दल ते कसे न्याय्य असू शकतात याबद्दल संभाषण सुरू करू शकते.
सार्वजनिक प्रतिक्रिया आणि सहभाग
वाघनख परत आणण्याच्या सरकारच्या योजनेबद्दल लोकांमध्ये उत्साह आहे. शिवाजी महाराज आणि मराठा वारसा यांच्याशी असलेल्या नातेसंबंधामुळे या वस्तूला समाजाच्या हृदयात विशेष स्थान आहे. लोकांना यात सहभागी व्हायचे आहे आणि सरकार त्यांना प्रदर्शन आणि कार्यशाळांद्वारे सहभागी करून घेऊ शकते. अशा प्रकारे, प्रत्येकाला वाघनखचा इतिहास समजू शकतो आणि आपल्या संस्कृतीचा अभिमान वाटू शकतो.
इतिहास तज्ञांचे सहकार्य
या प्रक्रियेत इतिहासाचे अभ्यासक किती महत्त्वाचे आहेत, हे इंद्रजित सावंत यांच्या यूट्यूब मुलाखतीतील अंतर्दृष्टी दाखवतात. तज्ज्ञांच्या सहकार्याने वाघनखभोवती संपूर्ण कथा तयार करण्यात मदत होते. त्यांच्या ज्ञानामुळे सरकारच्या प्रयत्नांना सत्यता मिळते आणि वाघनखाबद्दलचे दावे खरे सिद्ध होतात.
हे सहकार्य सांस्कृतिक वारसा आणि गोष्टी परत आणण्याबद्दल शैक्षणिक चर्चेला देखील जोडते. विद्वानांचा समावेश केल्याने हे सुनिश्चित होते की सरकार केवळ राजकीय खेळी करत नाही तर इतिहासाची माहिती असलेल्या लोकांचा सल्ला देखील घेत आहे.
मैत्रीपूर्ण असण्यात संग्रहालयांची भूमिका
विविध संस्कृतींमध्ये मैत्री होण्यात संग्रहालये मोठी भूमिका बजावतात. सध्या व्हिक्टोरिया आणि अल्बर्ट संग्रहालयात असलेली वाघनख महाराष्ट्राला जगाशी जोडते. जर ते परत आले तर संग्रहालयासाठी सांस्कृतिक देवाणघेवाण करून मित्र बनवण्याची संधी असू शकते. याचा अर्थ महाराष्ट्रातील संग्रहालय आणि ठिकाणे यांच्यात संयुक्त प्रदर्शने, शिक्षण कार्यक्रम आणि ज्ञानाची देवाणघेवाण होऊ शकते.
शिवाजी महाराजांची वाघनखे परत आणण्याचा महाराष्ट्र सरकारचा प्रयत्न हा इतिहास, मुत्सद्दीपणा आणि जनतेच्या भावनांचा समावेश असलेले एक मोठे पाऊल आहे. या बैठकीबाबतचे परिपत्रक आणि तीन वर्षांचा आराखडा यावरून असे दिसून येते की, इतिहासातील हा महत्त्वाचा भाग परत आणण्यासाठी सरकार दक्ष आणि तपशीलवार प्रयत्न करत आहे.
महाराष्ट्र जसजसा आपला इतिहास लक्षात ठेवण्याचा प्रयत्न करतो, तसतसा वाघनखचा प्रवास ही शक्ती आणि निर्धाराची कहाणी बनते. ते परत आणण्यामागील कारणे, समोर आलेली आव्हाने आणि संभाव्य परिणाम आपल्याला सांस्कृतिक वस्तूंबद्दल जागतिक स्तरावर मोठ्या संभाषणाचा विचार करायला लावतात.
लोकांचा उत्साह, विद्वानांचे सहकार्य आणि संस्कृतीच्या माध्यमातून मित्र बनवण्यात संग्रहालयांची भूमिका या कथेला अनेक स्तर जोडतात. जर वाघनखे परत आली तर तो केवळ महाराष्ट्राचा विजय ठरणार नाही तर जगभरातील सांस्कृतिक गोष्टींबद्दल आपण कसा विचार करतो याचे उदाहरण घालून देऊ शकतो.
पुढील काही महिन्यांत महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री आणि व्हिक्टोरिया आणि अल्बर्ट म्युझियमचे संचालक यांच्यात बैठक होणार असल्याने काय होते, याकडे सर्वांचे लक्ष लागून राहिले आहे. वाघनख, त्याच्या मनोरंजक भूतकाळातील आणि सांस्कृतिक महत्त्वासह, इतिहास, मुत्सद्देगिरी आणि संरक्षणासाठी संग्रहालये कशी जबाबदार असू शकतात याबद्दल मोठ्या संभाषणासाठी केंद्रस्थान बनले आहे.
आणखी हे वाचा:
तानाजी मालुसरे ह्यांची संपूर्ण माहिती | Tanaji Malusare Information In Marathi
छत्रपती शिवाजी महाराज वंशावळ | छत्रपती शिवाजी महाराजांचे वंशज कोण आहे?
